Eyeless in Gaza (Aldous Huxley)

Eyeless in Gaza (Aldous Huxley)

Is het een goede vertaling van de titel die Pé Hawinkels verzon: ‘De ogen uitgestoken’?
Het boek gaat over de ontwikkeling van een man uit de vorige eeuw, vóor WO I, van cynisme tot geloof in de groei in bewustwording, de intelligentie van het universum. Het is een soort autobiografie onder andere naam, omgezet in didactische fictie.

Blind in Gaza: zoals Simsom in de bijbel.
De hoofdpersoon komt tot innerlijk inzicht en bevrijding van de slavernij die leek op vrijheid, de illusie van vrijheid, die leidt tot een spiritueel vacuüm. Huxley ervoer een metafysische malaise, net als  Eliot in ‘The waste Land.’
De anti heroïsche held Anthony Beavis wordt pacifist.
Hij had een affaire met Helen, dochter van zijn eerdere maîtresse Mary Amberley, die buitengewoon cynisch was.
Een absurd incident, het vallen van de hond uit een vliegtuig, waar bij Anthony en Helen, naakt op het dak bespat werden met bloed, lijkt op de scène van Boeddha die een lichaam zag langs de weg in Nepal. Anthony gaat naar Mexico, ervaart daar de armoede en de bijna onmogelijkheid om daar iets aan te doen. Zijn vriend Mark raakt zijn been kwijt en wordt gered door Miller, dokter, antropoloog en boeddhist, pacifist. Mark blijft cynisch.

Het boek opent in 30-8-’33 met het bekijken van foto's die Anthony doen denken aan de dood van zijn moeder, aan Mary Amberley etc. In hoofdstuk vier gaat Anthony met zijn vader John naar het dorp waar zijn moeder wordt begraven (6-11-1902). Eind van zijn kindertijd. Daar is ook Mary, negen jaar ouder dan Anthony (21 en 12). 10 jaar later ontmoet hij haar (31 en 22) in Oxford. Mary is cultureel immoreel en zij beïnvloedt zijn denken. In hoofdstuk één is hij minnaar van Helen, zonder verantwoordelijkheidsgevoel in een zogenaamde vrijheid. In de roman rekent hij daarmee af: niets is toevallig, we zijn gevangen in een karmische ketting, onze daden bepalen ons latere zijn. We zijn verbonden in onze eenzaamheid.
Waarom gooit Huxley de hoofdstukken als het ware door elkaar?
Het boek is zo opgebouwd als gebeurt in Anthony's bewustzijn. Het verleden maakt het heden, zoals het heden licht werpt op het verleden.

Korte samenvatting (chronologisch)
Anthony's kindertijd-dood moeder-ontmoeting met Mary die haar ongeboren kind Helen draagt. De schoolvrienden Mark, Goggler Ledwige (broer van Helen) met zijn auto-erotische fantasieën, de scrupuleuze stotterende Brian.
Oxford, Anthony de erudiet, snob. Brian wordt verliefd op Joan, kan niet lichamelijke met haar zijn, voor het huwelijk. Kan geen geld van zijn moeder aannemen. Joan zoekt troost bij Anthony en Mary dwingt hem haar te verleiden. Dit moet Brian verteld worden. Anthony ziet zijn vriend in het Lake District. Hij wacht te lang. Dan komt een brief van Joan. Brian springt in een afgrond. Anthony verlaat Mary.
Helen steelt goederen om haar durf te laten zien aan haar zus. Anthony gaat naar een party van Mary, na jaren. Mary is oud, heeft een gigolo Gerry, die haar bedriegt met haar geld. Mark is cynisch, nihilist èn communist, voor zijn eigen zaak. Beppo vertegenwoordigt degeneratie, in Helens visie. Helen wordt verleid door Gerry. Haar moeder aan de heroïne. Helen wordt in Parijs geaborteerd. Zij trouwt met Hughes. Mislukt huwelijk. Zij heeft het over de betekenisloosheid van zijn sentimentele gehechtheid.
Helen cynisch, teleurgesteld. Zij ontmoet Anthony weer. Er is alleen nog lichamelijke passie. Dit wordt verbroken door het vallen van de hond. Anthony voelt zich leeg. Hij weet niet hoe hij dat moet genezen en gaat dan maar in op de invitatie van Mark naar Mexico. Mark heeft het existentialistische idee dat de betekenis van het leven afhangt van zijn eigen acties. Miller redt, zaagt het gangreen been van Mark af voor een publiek van indiaanse kinderen. Miller gelooft: wie goed doet goed ontmoet. Hij zegt dat Anthony leidt aan chronische constipatie.
Helen heeft Hugh verlaten en is verliefd op Ekki, die echter wordt gekidnapt door de nazi’s. Zij realiseert zich de valsheid van het communisme.
Anthony is veranderd. Hij is nu actief pacifist. Hij moet een vergadering toespreken; wordt bedreigd, maar gaat toch. De paradox is dat je het onmogelijke bereikt als je mediteert over de vrede, hoe dan ook, vriend of vijand. Ook als je ten onder gegaan in het duister, zie je het licht. De duisternis van de blindheid veranderd in het licht van de extase.

Het doel heiligt niet de middelen. De zachte krachten zullen zeker winnen aan het eind.

Henriëtte Roland Holst
(1869-1952)
De zachte krachten zullen zeker winnen 
in ’t eind -- dit hoor ik als een innig fluistren 
in mij: zoo ’t zweeg zou alle licht verduistren 
alle warmte zou verstarren van binnen.
De machten die de liefde nog omkluistren 
zal zij, allengs voortschrijdend, overwinnen, 
dan kan de groote zaligheid beginnen 
die w’als onze harten aandachtig luistren
in alle teederheden ruischen hooren 
als in kleine schelpen de groote zee. 
Liefde is de zin van ’t leven der planeten
en mensche’ en diere’. Er is niets wat kan storen 
’t stijgen tot haar. Dit is het zeekre weten: 
naar volmaakte Liefde stijgt alles mee.
Met dank aan George Woodcock